Waxa soo dhawaaday xilligii safarka, madaarka Baariis ee Charles de Gaulle-na waxa laba saf oo siman taagan dad sugaya xafiiska shaambadaynta baasaaboorrada. Waa laba saf oo dadka taagani galayaan hal safar oo hal meel tagaya; hal meel bay u wada socdaan oo ah caasimadda Aljeeriya. Farqi weyn baa u dhexeeya labada saf, oo midkood baa midka kale aad uga dheer. Judhaba waxa aad is wayddiinaysaa sababta qof ku khasbi karta in uu doorto safka dheer. Waxyar kaddib mid ka mid ah socotada safarkan galaya ayaa ogaanaya in uu taaganyahay saf khaldan, walow hal safar uun yahay.
Soomaaliya waxa ay gashay xaalad amni oo cakiran, iyadoo uu sii xoogeysanayo iska horimaadka u dhexeeya dowladda Federaalka iyo ururka al-Shabaab. Dagaalka oo markii hore ahaa weerarro goos-goos ah, ayaa hadda isu beddelay dagaal fool-ka-fool ah, kaas oo u muuqda mid ay al-Shabaab ku doonayso inay horumar istiraatiiji ah ka gaadho dhinacyada juqraafiga, siyaasadda iyo ammaanka, gaar ahaan gobollada ku xeeran Muqdisho.
Ciidamada Suudaan waxa ay soo gabagabeeyeen jabinta xoogagga RSF ee ku sugnaa caasimadda Khartuum, se guushani waa mid kulmisanaysa jab iyo farxad. “Khartuum waa xor” ayaa uu ku dhawaaqay Cabdifataax al-Burhaan oo ku sugan guriga madaxtooyada Suudaan, saacado kaddib markii ciidamadu madaarka magaalada ka qabsadeen kooxda Janjawiid (RSF). Muuqaal kooban oo baraha bulshada la wareejiyey, waxa ka muuqda Jeneraal al-Burhaan oo dhex tamashlaynaya madaxtooyada, ciidamadiisuna la socdaan, kuna dhawaaqaya: “Hawgalku waa uu soo afjarmay, Khartuum waa xor, waa xor, waa xor”.
Si kastoo xaaladdu u kacsan tahay, hadalada la isweydaarsanayaana u xanaf badan yihiin, oo uu u jiro dhaqdhaqaaq milatari, haddana, dagaal Itoobbiya iyo Eratariya dhex maraa waa mid laga fursan karo, iyadoo sidaa ah baddu way kacsan tahay, halistuna waa sarreysaa.
Booqashada Xamse Cabdi Barre ee Laascaanood waxay u muuqataa mid uu ku doonayo in uu ku xoojiyo booskiisa siyaasadeed, balse, waa khatar sii fogeyn karta khilaafka u dhexeeya dowladda dhexe iyo maamul goboleedyada.
Qarnigii tagay waxa uu Soomaalida ku sagootiyay qalalaase bulsho iyo mid siyaasadeed oo xooggan. Waxa uu kaga tagay dagaalladii sokeeye ee ugu badnaa ee dhex mara qabiillada iyo kooxo siyaasadeed oo keenay qax baahsan iyo nugayl qotodheer oo horseeday in boqollaal kun oo Soomaali ahi u dhintaan aafooyin kale sida abaaro iyo macaluul. Jabhado qabiil, qaddiyado siyaasi ah, kuwo aydhiyoolojiyeed iyo kooxo dagaal-ka-macaash ah ayaa jibaaxay qaybo badan oo ka mid ah dhulka Soomaalida, gaar ahaan dhanka koonfureed.
Toddobaatankii sanno ee la soo dhaafay, qaaradda Aasiya waxa ka dhacay isbeddello dhaqaale oo mug leh. Dalalka loo yaqaanno “Shabeellada Aasiya” sida Kuuriyada Koonfureed, Taywaan, Malaysiya iyo Singabuur ayaa ka soo kabtay gumeysigii foosha xumaa ee ay u geysteen Jabbaan iyo Ingiriisku, dabadeedna isu rogay xiddigo door muhiim ah ka ciyaara dhaqaalaha dunida.
Laga soo bilaabo riyadii Boqortooyada ilaa nolosha maalinlaha ah ee dadka ku dhaqan, Addis Ababa, caasimadda Itoobiya, waxa ay muujinaysaa sida magaalo aanay maamullada oo keliyi u dhisin, ee ay sidoo kalena ugu dhisanto dhabar adayga bulshada ku nool.
Soomaalida, faca kacaamay labaataneeyadii sannadood ee u danbeeyay dhugmo gaar ah bay mudanyihiin marka la joogo caafimaadka dhimirka. Jirrooyinka nafsadeed, sida ay xadkabaxa u yihiin waa aynu wada ognahay marka lagu saleeyo deraasadaha cilmiga ah ee laga sameeyay gayiga soomaalida iyo bahda caafimaadka dhimirku natiijooyinka camaliga ah ee ay hayaan.
Dagaalka ka socda Suudaan waxa uu galay sannadkii saddexaad, waxaanu dalka iyo dadkaba ku reebay raadad argagax leh. Dagaalkani waxa uu sababay barakaca dunida ugu ballaadhan, sida Qaramada Midoobay sheegtayna, 12 milyan oo qof ayaa ku khasbanaaday qax, dalkuna waxa uu la ciirciirayaa 4 milyan oo qaxoonti ah.
Suurogal ma aha in laga sheekeeyo suugaanta qoran ee Afrika iyada oo aan la is dultaagin waayo aragnimada qoraaga reer Kiiniya, Ngugi wa Thiang’o, oo qoraalladiisa suugaaneed iyo fekerba lagu tilmaamo kuwa ugu xagjirsan uguna qotodadheer abla’ablaynta iyo gorfaynta xidhiidhka ka dhexeeya afka, baadisoocda bulsho, maamulka iyo sooyaalka.
Maalinba cid qarsoon baa dab qabadsiisa boqollaal ka mida Maktabadaha Afrika, waxaana ku besbeela buuggag holaca dabkaasi leefo iyaga oo dadku daawanayaan oo aan ugu wicin dabdemis.
Mufakirkii ka soo jeeday jasiiradda Martinique ee Faransiisku haystay, Faraanz Faanon, waxa uu laba jeer magaalada Rooma kula kulmay mid ka mid ah falsafadyahannadii ugu caansanaa qarnigii 20aad, waa falsafadyahankii reer Faransiis ee Jaan Bool Saarter. Faanon waxa uu ka mid ahaa mufakiriintii hormuudka u ahaa kacdoonkii lagaga soo horjeeday gumaysiga Faransiiska qarnigii tagay. Kulankii koowaad ee Faanon iyo Sartre waxa uu dhacay badhtamihii sannadkii 1961-kii, kolkaas oo Faanon ka yara ladnaaday xanuunkii haleelay ee kansarka dhiigga.
Siyaasadda ku dhisan dirirta iyo loollanka, una xuubsiibata ciidamaynta iyo dagaallada fool-ka-foolka ah iyo xasaradaha isir, waxa tilmaamaheeda ka mid ah dhib kasta oo la isku raaco in la iska fogeeyo, lagu nabo cidda kasoo horjeedda dhinacaas kale, eedda iyo masuuliyadda waxaasna dhakada laga saaro dhinacaas lala dirirsanyahay. Xitaa dhaqannada korran kuwa lahi kamay badbaadin dhaqankan.
Marka ay kulmaan curin jaadgoonni ah, hodontinnimo afeed figta sare ah; dareennada aadanaha ee kala duwanna si sahlan loogu falkinayo, naqdin bulsheed oo aad u xeeldheer, iyo soo ururinta/lafaggurka shaacsaneyaal kala geddisan oo bulshada ka aloosan; waxaad si fudud u soo tuuraysaa in intaas iyo in kale ba ugu tagayno oo aynu kala dhexbaxayno sheekada hormuud ah, "Maana-faay" ee uu Dr. Maxamed Daahir Afrax soo saaray qarnigii hore.
Noofalka Xuseen Sheekh Axmed "Kadare", ee Waasuge iyo Warsame, waa noofal hormuud u ah tiraabta Soomaalida, gaar ahaan jaadka loo yaqaanno "sheekahiddeedda". Sida oo kale waxa ay darsaysaa Soomaalida, miyiga iyo magaalowgeeda. Ogobeey mar kale sheekadu waxa ay soo tibaaxinaysaa hodannimada suugaaneed, badaheeda iyo aftahamada dhex ahaaday afka Soomaaliga. Kal kale, sheekadu waxa ay dhab-abbaaraysaa hirdanka jiilasha iyo ilbaxnimada, iyo saska magaalowga.
Bisha May waxa ay umadda reer Somaliland uga dhigantahay bil halgan, bil madaxbannaani iyo bil dabaaldeg. Waxa loo soo maray jid dheer oo qodxo leh si loo helo maalintaas qaranimada, taas oo maanta lagu naaloonayo nabad iyo dawladnimo. 13-ka May 2025, waxa qabsoomay barnaamij gaar ah oo cinwaankiisu ahaa: “Somaliland Halkee Ayay Taagantahay 34 Sannadood Kadib?” kaas oo ay Geesku qabanqaabisay. Barnaamijkan waxa si qoto dheer loogu falanqeeyey sooyaalka 34-jirsaddey ee Somaliland, halka ay maanta taagan tahay, iyo halka la filayo in ay u socoto.
Cilmi baadhistan ayaa lagu soo bandhigay xarrunta @GeeskaPlatform , taas oo cinwaankeedu ahaa Saamaynta Dhaqaalo-Siyaasadeed ee uu Qaadku ku Leeyahay Somaliland.
Sidii qarankii Soomaaliyeed u burburay waxa laga bixi la'yahay xasilloonidarro bulsheed. Waxa abuurmay bulsho nooc kale ah. Waxa macruuf ah kolka ay ummaddu gasho hoobad bulsheed oo dhan walba ah in isbeddel weyni ku dhaco qaayasoorradeedii, sida oo kalana xadhgalo qaabdhismeedkeedii bulsheed. Buuggiisa "Losing the Art of Survival and Dignity", Dr. Xuseen Cabdillaahi Bulxan waxa uu ku gaalaabixiyey is dhalanrogga bulsheed ee Soomaalida ku dhacay.
Marcelo Gleiser: bare sare oo ka dhiga fiisigiska, xiddigmaalka iyo falsafadda dabeecadda jaamacadda Dartmouth ee ku taalla Maraykanka. Tiroba shan buug ayuu daabacay. Wax ay asaaskeeda dhigeen isaga iyo Adam Frank boloogga 13.8 kaas oo taabacsan degelka Big Think, iyaga oo u kuurgalay kor u qaadista quruxda aqoonta, fiisigiska gaar ahaan.
Tacriifadaha Taraam waxay khalkhaliyeen dhaqaalihii adduunka, waxayna albaabada u fureen saman hubanti la’aan weyn ku suntan. Geeska(u) waxa uu kala sheekaystay Cabdullaaye Nadaaye oo ah dhaqaalayahan iyo akaademi reer Sinigaal ah, saamaynta ay tallaabooyinkani ku yeelanayaan Afrika.
Muddo-xileedkiisii hore, Donald Trump waxa uu oggolaaday tiro duqaymo cirka ah oo ka badan isu gaynta intii la fuliyey muddo-xileedyada madaxweynayaashii ka horreeyey. Toban maalmood oo ka mid ah muddo-xileedkiisan labaad, waxa uu amray in duqaymo kale la fuliyo. Geesku waxa uu la hadlay weriye Amanda Sperber, oo ah weriye ruugcaddaa ah, soona tebisay warbixinno badan oo ku saabsan duqaymahaas iyo saamaynta ay bulshada rayidka ah ku leeyihiin.
Najma Raage iyo Halgan Daahir waa laba gabdhood oo himilo sare leh. Waa gabdho ka gadoodsan caqabadaha ku gudban haweenka Soomaalida. Waa laba gabdhood oo dhiirran oo diyaar u ah in ay dumiyaan darbigaas, oo ay u halgamaan in gabdhaha Soomaaliyeed noqdaan kuwo leh dhamaan xuquuqda iyo karaamada qofka biniaadanka ah. Najma Raage waa turjumaannada buugga “Ha i oran waan cabsanayaa”.