Soomaaliya waxa ay gashay xaalad amni oo cakiran, iyadoo uu sii xoogeysanayo iska horimaadka u dhexeeya dowladda Federaalka iyo ururka al-Shabaab. Dagaalka oo markii hore ahaa weerarro goos-goos ah, ayaa hadda isu beddelay dagaal fool-ka-fool ah, kaas oo u muuqda mid ay al-Shabaab ku doonayso inay horumar istiraatiiji ah ka gaadho dhinacyada juqraafiga, siyaasadda iyo ammaanka, gaar ahaan gobollada ku xeeran Muqdisho.
Ciidamada Suudaan waxa ay soo gabagabeeyeen jabinta xoogagga RSF ee ku sugnaa caasimadda Khartuum, se guushani waa mid kulmisanaysa jab iyo farxad. “Khartuum waa xor” ayaa uu ku dhawaaqay Cabdifataax al-Burhaan oo ku sugan guriga madaxtooyada Suudaan, saacado kaddib markii ciidamadu madaarka magaalada ka qabsadeen kooxda Janjawiid (RSF). Muuqaal kooban oo baraha bulshada la wareejiyey, waxa ka muuqda Jeneraal al-Burhaan oo dhex tamashlaynaya madaxtooyada, ciidamadiisuna la socdaan, kuna dhawaaqaya: “Hawgalku waa uu soo afjarmay, Khartuum waa xor, waa xor, waa xor”.
Si kastoo xaaladdu u kacsan tahay, hadalada la isweydaarsanayaana u xanaf badan yihiin, oo uu u jiro dhaqdhaqaaq milatari, haddana, dagaal Itoobbiya iyo Eratariya dhex maraa waa mid laga fursan karo, iyadoo sidaa ah baddu way kacsan tahay, halistuna waa sarreysaa.
Booqashada Xamse Cabdi Barre ee Laascaanood waxay u muuqataa mid uu ku doonayo in uu ku xoojiyo booskiisa siyaasadeed, balse, waa khatar sii fogeyn karta khilaafka u dhexeeya dowladda dhexe iyo maamul goboleedyada.
Halganka ay Soomaalilaan aqoonsiga ugu jirto waxa ku ladhmay khilaafaadka kale ee gobolka ka taagan, khatarta arrintaa ka iman karta culeyskeeda badankiisu waxa uu fuuli doonaa bulshada Soomaalilaan.
Muddo hadda laga joogo 14 sannadood, waxa booqasho ku yimid dalka Suudaan nin aanu magaciisu ku filnayn in uu sheego qofka uu yahay. Sida aan gadaal ka ogaaday, waxa loo keenay dalkaas si magaciisa iyo xidhiidhadiisa kor loogu qaado, gaar ahaan dhalinyarta islaamiyiinta ah dhexdooda. Waxa lagu martiqaaday in uu hadal u jeediyo ardayda iyo jaaliyadda Soomaalida ee dalka Suudaan. Waa ay caddayd in, sida caadada ka ah suuq-geynta hoggaamiyeyaasha la gardaadinayo, la rabay in kor loo qaado magaciisa lana dhiso burjigiisa siyaasadeed.
Markii uu dagaalkii Itoobbiya ku soo jabay ee ay jabhaduhu ku kaceen, taliskii Siyaad Barre waxa uu xooray qiyamkii uu ku andacoon jiray oo dhan, tamartiisana waxa uu isugu geeyay in uu xukunka sii haysto, oo ciddii ka caawin karta garabka saaro, shaydaankana alla ha ka yeelee. Hadday taasi dhici weydana in uu dalka la daadego ayaa uu goostay, oo ka dhabeeyay.
Sannaddo ka hor markii aan soo turjumay buugga uu mufakirka reer Sinigaal ee Sulaymaan Bashiir Diagne ka qoray Bergson iyo Muxammed Iqbal, waxa aan dareemay in aan tarjumayo buugga aqoonyahan jaadgoonni ah. Waa nin falsafadda ku haga xagashiisa Afrikaannimo, isagoo marar raacaya jidkii Leopold Sedar Senghor, se ah hab ka qotodheer kaas Senghor oo isla falgelinaya dhinacyo kala duwan; sida Islaamka Afrika, fiirka reer Galbeed iyo xikmadaha bulsho.
Saldhigyada ay Soomaaliyi Maraykanka ugu baaqday waa firfirtii ugu danbaysay ee Xasan Sheekh ku maagan yahay in uu awood ku muujiyo, xilli uu dareensan sida siyaasadda Maraykanku isu beddeshay.
Barofaseer Af yare Cilmi waxa uu ka digayaa halista ay leedahay isku-koobidda awoodda ee xukuumadda Xasan Sheekh waddo, isagoo ku doodaya in ayna ahayn mid soconaysa, marka la eego sida siyaasiyiinta, maamul goboleedyada iyo bulshaduba uga soo horjeedaan, iyo dhanka kale xukuumadda federaalka oo aan lahayn awooddii ay ku meelmarin lahayd hindisaheeda siyaasadeed.
Marka ay kulmaan curin jaadgoonni ah, hodontinnimo afeed figta sare ah; dareennada aadanaha ee kala duwanna si sahlan loogu falkinayo, naqdin bulsheed oo aad u xeeldheer, iyo soo ururinta/lafaggurka shaacsaneyaal kala geddisan oo bulshada ka aloosan; waxaad si fudud u soo tuuraysaa in intaas iyo in kale ba ugu tagayno oo aynu kala dhexbaxayno sheekada hormuud ah, "Maana-faay" ee uu Dr. Maxamed Daahir Afrax soo saaray qarnigii hore.
Noofalka Xuseen Sheekh Axmed "Kadare", ee Waasuge iyo Warsame, waa noofal hormuud u ah tiraabta Soomaalida, gaar ahaan jaadka loo yaqaanno "sheekahiddeedda". Sida oo kale waxa ay darsaysaa Soomaalida, miyiga iyo magaalowgeeda. Ogobeey mar kale sheekadu waxa ay soo tibaaxinaysaa hodannimada suugaaneed, badaheeda iyo aftahamada dhex ahaaday afka Soomaaliga. Kal kale, sheekadu waxa ay dhab-abbaaraysaa hirdanka jiilasha iyo ilbaxnimada, iyo saska magaalowga.
Khartuum marbay ahayd magaalo ku caan ah fanka, caabbiga, iyo makhaayadaha saaran jiinka webiga, balse, maanta waa mid ay colaaddu uur dooxday. Riim Cabbaas oo ku barakacday dagaalladan ayaa dib u milicsanaysa khasaarahaas, tirtiridda dhacday iyo baahida degdega ah ee loo qabo in haybta magaalada dib loo soo celiyo.
Waxa jira buuggag marka ay soo baxaan ujeedkoodu aanu ahayn keliya in ay wax ku biiriyaan aqoon iyo ogaal hore u sii jiray, balse, kaalintoodu tahay in ay dabarka ka jaraan arrin muddo laga aamusnaa oo lama taabtaan ahayd. Waa buuggag gilgila dhaqamada soo jireenka ka dhex ah akadamiyadaha, albaab cusub oo fekerna u fura mawduucyo muddo dheer la iska indho tiri jiray, amaba u afduubnaa wax hore looga yidhi oo aan dib loo eegin.
Af Soomaaligu, waa luuqad u kiggan sida nolosheennu u adag tahay. Waa af reer guuraa la hirdamayay hellida biyo iyo baad ku filan, waxay dabacsaniddu ka dhigantahay nugayl aan loo baahnayn iyo nusqaan qofka wax u dhinta. Sidaas daraadeed, suugaanta kaynta waxa seeskeedu yahay qalafsani, dirrir, adadayg iyo macangagnnimo: ubadka yaraan lagu baro. Waxa jira labo nolalood, qofku in uu jidh ahaan jiro oo nafi ku jirto iyo in qofku dareen ahaan, ruux ahaan, naf ahaan iyo jidh ahaanba caafimaad qabo oo nolosha la falgali karo.
Maalin iska caadi ah, ayaa roob caadi ah oo da’ay makhaayad caadi ah ku kulminayaa abuur aan caadi ahaan kulmin, dood aan caadi ahayn iyo dagaal baa kulankaa ka dhalanaya, balse, sida caadiga ah, waa in ruuxu nabadda gudihiisa ilaashadaa oo ka cararaa meelahaa aan caadiga ahayn ee colaaddu ka ooganto.
Qoraaga iyo saxafiga Andaruu Haadhin (Andrew Harding) waxa uu buuggiisa Maayarka Muqdisho ku soo qaatay booqashadii Kariim Cabdul-Jabbaar Muqdisho ku yimid 1972. Waxa aan halkan idinkula wadaagaynaa garoocasho buuggan ka mid ah oo booqashadaa ka warramaysa.
Cilmi baadhistan ayaa lagu soo bandhigay xarrunta @GeeskaPlatform , taas oo cinwaankeedu ahaa Saamaynta Dhaqaalo-Siyaasadeed ee uu Qaadku ku Leeyahay Somaliland.
Muuqaalkani waxa uu soo gudbinayaa qoraal waraysi ah oo uu Faysal Cali oo ka tirsan bahda Geesku uu la yeeshay Stuard Reid, qoraaga buugga The Lumumba Plot, kaas oo qoraagu dib ugu eegayo dilkii shirqoolka ahaa ee Lamuumba, isagoo si gaar ah diiradda ugu saaraya doorkii uu Maraykanku ku lahaa shirqoolka Lamuumba iyo u jilba dhigista xukuumadda mid ka mid ah hoggaamiyayaasha Afrika ugu haldoorsan.
Marcelo Gleiser: bare sare oo ka dhiga fiisigiska, xiddigmaalka iyo falsafadda dabeecadda jaamacadda Dartmouth ee ku taalla Maraykanka. Tiroba shan buug ayuu daabacay. Wax ay asaaskeeda dhigeen isaga iyo Adam Frank boloogga 13.8 kaas oo taabacsan degelka Big Think, iyaga oo u kuurgalay kor u qaadista quruxda aqoonta, fiisigiska gaar ahaan.
Tacriifadaha Taraam waxay khalkhaliyeen dhaqaalihii adduunka, waxayna albaabada u fureen saman hubanti la’aan weyn ku suntan. Geeska(u) waxa uu kala sheekaystay Cabdullaaye Nadaaye oo ah dhaqaalayahan iyo akaademi reer Sinigaal ah, saamaynta ay tallaabooyinkani ku yeelanayaan Afrika.
Muddo-xileedkiisii hore, Donald Trump waxa uu oggolaaday tiro duqaymo cirka ah oo ka badan isu gaynta intii la fuliyey muddo-xileedyada madaxweynayaashii ka horreeyey. Toban maalmood oo ka mid ah muddo-xileedkiisan labaad, waxa uu amray in duqaymo kale la fuliyo. Geesku waxa uu la hadlay weriye Amanda Sperber, oo ah weriye ruugcaddaa ah, soona tebisay warbixinno badan oo ku saabsan duqaymahaas iyo saamaynta ay bulshada rayidka ah ku leeyihiin.
Najma Raage iyo Halgan Daahir waa laba gabdhood oo himilo sare leh. Waa gabdho ka gadoodsan caqabadaha ku gudban haweenka Soomaalida. Waa laba gabdhood oo dhiirran oo diyaar u ah in ay dumiyaan darbigaas, oo ay u halgamaan in gabdhaha Soomaaliyeed noqdaan kuwo leh dhamaan xuquuqda iyo karaamada qofka biniaadanka ah. Najma Raage waa turjumaannada buugga “Ha i oran waan cabsanayaa”.
Farduus Maxamed Dheere oo u dhaqdhaqaaqda arrimaha dumarka iyo carruurta oo ka midahaldoorka ururada bulshada ee Soomaalilaan (ah aasaasaha Sirad Initiative), ayaa uga warrantay Geeska muhiimadda ay leedahay maalinta caalamiga ah ee haweenku, iyo waxa ay uga dhigan tahay haweenka Soomaalilaan, iyadoo xustay in aanay haweenka reer Soomaalilaan matalaad la sheego ku haysan laamaha dawladda, ilaa haddana ay maqan yihiin xeerarkii ilaalin lahaa xuquuqda iyo ammaanka dumarka..