Lixdii Janaayo
Ciidamada Suudaan waxa ay soo gabagabeeyeen jabinta xoogagga RSF ee ku sugnaa caasimadda Khartuum, se guushani waa mid kulmisanaysa jab iyo farxad. “Khartuum waa xor” ayaa uu ku dhawaaqay Cabdifataax al-Burhaan oo ku sugan guriga madaxtooyada Suudaan, saacado kaddib markii ciidamadu madaarka magaalada ka qabsadeen kooxda Janjawiid (RSF). Muuqaal kooban oo baraha bulshada la wareejiyey, waxa ka muuqda Jeneraal al-Burhaan oo dhex tamashlaynaya madaxtooyada, ciidamadiisuna la socdaan, kuna dhawaaqaya: “Hawgalku waa uu soo afjarmay, Khartuum waa xor, waa xor, waa xor”.
Si kastoo xaaladdu u kacsan tahay, hadalada la isweydaarsanayaana u xanaf badan yihiin, oo uu u jiro dhaqdhaqaaq milatari, haddana, dagaal Itoobbiya iyo Eratariya dhex maraa waa mid laga fursan karo, iyadoo sidaa ah baddu way kacsan tahay, halistuna waa sarreysaa.
Booqashada Xamse Cabdi Barre ee Laascaanood waxay u muuqataa mid uu ku doonayo in uu ku xoojiyo booskiisa siyaasadeed, balse, waa khatar sii fogeyn karta khilaafka u dhexeeya dowladda dhexe iyo maamul goboleedyada.
Halganka ay Soomaalilaan aqoonsiga ugu jirto waxa ku ladhmay khilaafaadka kale ee gobolka ka taagan, khatarta arrintaa ka iman karta culeyskeeda badankiisu waxa uu fuuli doonaa bulshada Soomaalilaan.
Maalinkii koowaad ee muddo-xileedkan labaad ee Donald Trump, wargeysyadu waxa ay baahiyeen sawir argagax leh oo ah gabadh Kolombiyaan ah oo murugo awgeed jilbaha dhulka dhigtay kaddib markii amar madaxweyne lagu joojiyey barnaamijkii caanka ahaa ee CBP One, oo muhaajiriinta sida gabadhaas oo kale dunida ka kala yimi u saamaxayey in ay qabsadaan ballan ay magangalyo ku codsadaan ama ay dib ula midoobayaan qoysaskooda, kumannaan gabadhani ka mid tahay ayaa hubanti la’aan waajahay, waxaana ka dhashay in xuduudda koonfureed laga hirgeliyo magaalooyin xabsiyo ah oo dadka lagu ururiyo.
Markii uu dagaalkii Itoobbiya ku soo jabay ee ay jabhaduhu ku kaceen, taliskii Siyaad Barre waxa uu xooray qiyamkii uu ku andacoon jiray oo dhan, tamartiisana waxa uu isugu geeyay in uu xukunka sii haysto, oo ciddii ka caawin karta garabka saaro, shaydaankana alla ha ka yeelee. Hadday taasi dhici weydana in uu dalka la daadego ayaa uu goostay, oo ka dhabeeyay.
Sannaddo ka hor markii aan soo turjumay buugga uu mufakirka reer Sinigaal ee Sulaymaan Bashiir Diagne ka qoray Bergson iyo Muxammed Iqbal, waxa aan dareemay in aan tarjumayo buugga aqoonyahan jaadgoonni ah. Waa nin falsafadda ku haga xagashiisa Afrikaannimo, isagoo marar raacaya jidkii Leopold Sedar Senghor, se ah hab ka qotodheer kaas Senghor oo isla falgelinaya dhinacyo kala duwan; sida Islaamka Afrika, fiirka reer Galbeed iyo xikmadaha bulsho.
Saldhigyada ay Soomaaliyi Maraykanka ugu baaqday waa firfirtii ugu danbaysay ee Xasan Sheekh ku maagan yahay in uu awood ku muujiyo, xilli uu dareensan sida siyaasadda Maraykanku isu beddeshay.
Barofaseer Af yare Cilmi waxa uu ka digayaa halista ay leedahay isku-koobidda awoodda ee xukuumadda Xasan Sheekh waddo, isagoo ku doodaya in ayna ahayn mid soconaysa, marka la eego sida siyaasiyiinta, maamul goboleedyada iyo bulshaduba uga soo horjeedaan, iyo dhanka kale xukuumadda federaalka oo aan lahayn awooddii ay ku meelmarin lahayd hindisaheeda siyaasadeed.
Waayadan waxaa aad u shaac baxday dood tidhaahda suugaantu lama fahmi karo, oo way adag tahay ama luuqadda loo adeegsado gabayada iyo geeraaradu waa af gaboobay. Suugaanleyda oo lagu jigraaro luuqadda ciyaalka xaafadda ku maansooda. Af suuqiga cusub ee fudud tixda ku tidic. Midh kama fahmin.
Maalin iska caadi ah, ayaa roob caadi ah oo da’ay makhaayad caadi ah ku kulminayaa abuur aan caadi ahaan kulmin, dood aan caadi ahayn iyo dagaal baa kulankaa ka dhalanaya, balse, sida caadiga ah, waa in ruuxu nabadda gudihiisa ilaashadaa oo ka cararaa meelahaa aan caadiga ahayn ee colaaddu ka ooganto.
Qoraaga iyo saxafiga Andaruu Haadhin (Andrew Harding) waxa uu buuggiisa Maayarka Muqdisho ku soo qaatay booqashadii Kariim Cabdul-Jabbaar Muqdisho ku yimid 1972. Waxa aan halkan idinkula wadaagaynaa garoocasho buuggan ka mid ah oo booqashadaa ka warramaysa.
Awaala sheeggu waxa uu ka mid yahay culuumta dhaqan ee guunka ah, waa waayo-aragnimo aan cilmi ku dhisnayn, oo bulshooyinku adeegsan jireen intaan cilmi-nafsiga iyo culuumta la xidhiidhaa hanaqaadin. Waa waayo -aragnimo la dhugto muuqaalka qofka oo laga soo dhiraandhiriyo shaqsiyaddiisa, xanuunnada uu nugul yahay iyo wixii la la hal maala.
Cunsuriyadda waxa abuura siyaasadaha dawladaha, sida kaliya ee cunsurinimada qofku uga dheeraan karaa waa in uu la dagaallamo, oo qofku gudihiisa ku laabto, oo iska soo hufo fekradaha cunsuriga ah ee ay maskadiisa sida baraad la’aanta ah u galay, kuwaas oo uga yimid dhaqanka iyo diinta bulshadiisa.
Muran kuma jiro in nasiinada nolosha cusubi keentay ay tahay wax xiiso leh. Hadda oo aan qoraalkan qorayo moobilkaygu waxa uu xadhig la’aan ku xidhiidhsanyahay sameecad, oo aan ka dhegaysanayaa mid ka mid ah laxannadii ugu cajiibsanaa qarnigii 18aad, oo uu curiyey Johann Bach. Isla xilligan waxa aan awoodaa in aan moobilkaygaas u adeegsado in aan ka dalbado tagsi halkii aan doono ii qaadi kara, amaba aan ku dalbado cunto guriga la iigu keeno. Waxa kale oo aan awoodaa in aan ciddii aan doono, xilliga aan doono, kala sheekaysto.
Maqaalkani waxa uu ku soo baxay wargeyskii billaha ahaa ee Halgan, bishii Noofember ee sannadkii 1976, gaar ahaan qaybta Dhaqanka iyo Hiddaha. Qoraagu waxa uu ka mid ahaa tifaftirayaasha wargeyska.
Soomaalidu waa dad hodan ku ah suugaanta, fanka, iyo sheeko-faneedka, waana ummad fac weyn u leh hal-abuurka dhinaca hadalka, heesaha, gabayada, iyo riwaayadaha. Hiddahaas iyo dhaxalkaas suugaaneed ayaa noqday dhidibka ay ka soo unkameen filim-sameynta casriga ah ee Soomaalida, taas oo sannadihii dambe xawaare cusub ku socotay. Filimadu ma aha oo kaliya madadaalo, ee sidoo kale waa isha laga daalacan karo taariikhda, dhaqanka, siyaasadda, iyo waaqica nololeed ee bulshooyinka.
“Iminka, wax kasta waa isbeddeleen,” waa odhaahda ay ugu hadalhaynta badan yihiin jiilashii hore. Waxa ay gaboobeen iyada oo tabihii noloshu, maalinba maalinka ka dambeeya, ay sii fududaanayaan. Wax kasta, iminka si fudud ayaa ay ku faafaan. Ku abaabulmaan. Arrimo si u dednaa, ayaa si yar u feydma. Waqtigan, cidda keliya ee dhibbanaha u ah horumarka iyo casriyowga, waa waxyaalihii abkasoogaadhka ahaa, ee la gu liqi jiray biyo la’aanta.
Cilmi baadhistan ayaa lagu soo bandhigay xarrunta @GeeskaPlatform , taas oo cinwaankeedu ahaa Saamaynta Dhaqaalo-Siyaasadeed ee uu Qaadku ku Leeyahay Somaliland.
Muuqaalkani waxa uu soo gudbinayaa qoraal waraysi ah oo uu Faysal Cali oo ka tirsan bahda Geesku uu la yeeshay Stuard Reid, qoraaga buugga The Lumumba Plot, kaas oo qoraagu dib ugu eegayo dilkii shirqoolka ahaa ee Lamuumba, isagoo si gaar ah diiradda ugu saaraya doorkii uu Maraykanku ku lahaa shirqoolka Lamuumba iyo u jilba dhigista xukuumadda mid ka mid ah hoggaamiyayaasha Afrika ugu haldoorsan.
Tacriifadaha Taraam waxay khalkhaliyeen dhaqaalihii adduunka, waxayna albaabada u fureen saman hubanti la’aan weyn ku suntan. Geeska(u) waxa uu kala sheekaystay Cabdullaaye Nadaaye oo ah dhaqaalayahan iyo akaademi reer Sinigaal ah, saamaynta ay tallaabooyinkani ku yeelanayaan Afrika.
Muddo-xileedkiisii hore, Donald Trump waxa uu oggolaaday tiro duqaymo cirka ah oo ka badan isu gaynta intii la fuliyey muddo-xileedyada madaxweynayaashii ka horreeyey. Toban maalmood oo ka mid ah muddo-xileedkiisan labaad, waxa uu amray in duqaymo kale la fuliyo. Geesku waxa uu la hadlay weriye Amanda Sperber, oo ah weriye ruugcaddaa ah, soona tebisay warbixinno badan oo ku saabsan duqaymahaas iyo saamaynta ay bulshada rayidka ah ku leeyihiin.
Najma Raage iyo Halgan Daahir waa laba gabdhood oo himilo sare leh. Waa gabdho ka gadoodsan caqabadaha ku gudban haweenka Soomaalida. Waa laba gabdhood oo dhiirran oo diyaar u ah in ay dumiyaan darbigaas, oo ay u halgamaan in gabdhaha Soomaaliyeed noqdaan kuwo leh dhamaan xuquuqda iyo karaamada qofka biniaadanka ah. Najma Raage waa turjumaannada buugga “Ha i oran waan cabsanayaa”.
Farduus Maxamed Dheere oo u dhaqdhaqaaqda arrimaha dumarka iyo carruurta oo ka midahaldoorka ururada bulshada ee Soomaalilaan (ah aasaasaha Sirad Initiative), ayaa uga warrantay Geeska muhiimadda ay leedahay maalinta caalamiga ah ee haweenku, iyo waxa ay uga dhigan tahay haweenka Soomaalilaan, iyadoo xustay in aanay haweenka reer Soomaalilaan matalaad la sheego ku haysan laamaha dawladda, ilaa haddana ay maqan yihiin xeerarkii ilaalin lahaa xuquuqda iyo ammaanka dumarka..
Fannaanka Soomaaliga ah ee Mustafe Saciid ayaa kala sheekaystay Geeska sida shaqooyinkiisu u weeleeyaan haybta Soomaalida, isagoo isku ladha agabka hiddaha iyo qaababka fanka shacbiga ah ee casriga ah (pop culture) si uu u dhaliyo dood daaran hiddaha iyo casriyawga.