Ina Jicinbir Wuxuu Yidhi

Habeen ayaan si kedis ah u dhaguugsadey hees aanan horay u maqal! Waxaa heesta dhegaysanayey nin agtayda fadhiyey. Ninkii ayaa yidhi; “Heestan, yaa horay u maqlay”? Waxa aan ugu jawaabey; “weligay ma maqal, yaa curiyey heesta”? Waxa uu jawaabcelin ku yidhi; “Waxa curiyey Dr. Cabdirraxmaan Beyle—oo wasiir ka soo noqday dhowr jeer dowladda Soomaaliya”. Heesta magaceedu waa “INA JICINBIROW TOOS”. Luuqda iyo codka dananka ahna waa Saafiya-Tusmo—oo ah qof isku darsatay hiba-faneed xooggan iyo hal-abuur miisaan culus. Haa, waa hoobalad weyn oo fanka iyo suugaanta maqaam sare ku leh, waa hal-abuurad gaasabaxday oo kaalin weyn ku dhex leh bahweynta suugaanta, waa hooyo Soomaaliyeed oo kaalinteeda gudatey muujisayna halgan iyo hilaadin taabbagal ah.

Qiyaastii heestan waxa uu curiyey Bayle 2016-kii — xilligaas oo ah mid adag, dalkuna marayey meel adag, oo shacabka Soomaaliyeed ahaa mid jaahwareersan —, colaad iyo abaar ba’an ayaa ka taagnayd dalka gudihiisa, herddan iyo loollan foolxun ayaa ka aloosnaa goob kasta oo ka mid Koonfurta Soomaaliya.

“Ina Jicinbirow toos

Arrin keen aqoon keen

Aqbal iyo adduun keen

Afartaaa mid uun keen

Haddii kale ilaa abid

Adduunka iyo aakhiro

Waxaan kugu ogahay waa

Eedaysanaa tahay”

Dowlad curddin ah oo taag yar iyo jidba-kooxeed ku dhisan fahan qalloocan oo diinta looga dabqaadanayey ayaa iska soo horjeedey. Mar waxa ay ahayd dhiillo, colaad, harraad, qax, gaajo, macalluul, hantaawilif iyo qaran-jab weyn oo soo gaarey bulshada Soomaaliyeed. Sidoo kale, waxa iyana jirtey; weerar, duullaan, qarax, shirqoolid, madaxjebin, afduubid iyo argagaxgelin loo cuskanayey Kitaabka Qur’aanka ah. Jabba waa kan danbeeyee, intaas waxa barbar socdey; dayacaad, musuqmaasuq, gudasha la’aan, gaarsho la’aan, hoggaan xumo iyo qoqob siyaasadeed oo ka aloosnaa foolaadka siyaasadda iyo horweynta hoggaanka qaranka.

 “Ina Jicinbirow toos

Markii ay asqowdee

Ummal biiray sarakacay

Wixii kuu ekaa iyo

Abaalkeedii maad gudin

Waxba kuuma urayaan”

Dr. Beyle waxa uu heestiisa ku tilmaamayaa hoggaamiye dayacay xilkiisa, ka seexday waajibaadkii loo igmaday, inuu gabay kaalintii loo cimaamaday. Tusaale; waxa uu u soo qaatay nin dhexjiifa meel uskag badan oo kuddaafad ah. Heestu mar waa qayla-dhaan, marna waa quus, kolla waaba iftiimin iyo ishaarid farta lagu fiiqayo hoggaamiyaha usarka iska dhex jiifa— oo arradan arrin iyo amar ba. Soomaalidu waa dad ehel iyo qaraabo ah, yaa se kala irdheeyey oo oogey dabka iyo colaadda galaafatay boqollaalka qof ee Soomaaliyeed. Marka ayuu abwaanku ku tiraabayaa wayddiimo ay ka mid tahay; meeyey wacadkii iyo ballankii aan ummaddan u qaadnay Ina Jicinbirow? Ballankii iyo dhaartii goormaa la oofinayaa? Ilkaha dhiigga leh iyo bahalnimada kaa muuqataa sidee Qiyaamaha ka yeelaysaa? Ammaanadii meeday? War maad toostid oo hurdada ka kacdid? Nimaan aqbal la hayn, oo aan arrin keen la hayan, oo fara madhan, kana sarafsanayaa wixii loo dhiibey? Ina Jicinbirow meeday gobannimaddii ma gunnimmaad ku doorsatay?  

“Aafada lurkaakiyo

Dabkaa oogtey baa shidan

Ollog iyo dad wada yiil

Isla ul iyo diirkeed

Ehelkiyo qaraabada

Intaad kala irdhayseen

Kala aammin bixiseen

Aakhira isku seegeen

Isku oomman weli ee

Kala oodday baa badan

Dhaaxaan itaalkay

Uubtaad qodaysiyo

Jarka odaxda hoos taal

Usha kuugu fiiqoo

Afku hadal ma daynnine

Maraxii ma aragtaa”

Markii aan fahmey, dulucda guud iyo nuxurka heestan, ayaan go’aansaday inaan is wayddiiyo; sababta uu u toosi la’yahay Ina Jicinbir? Xaggee jiifaa weli? Ha jiifee ma uskagii ayuu weli ku dhex jiraa? Miyaan wax uun u soo urayn? Miyuusan lahayn in yar oo dux iyo iimaan ah? Qorshaa xun miyuu ku dallacaa? Meeshaa Qaniinka, Shilinta, Dhabiijada, Gafanaha iyo Dulinka badan miyey ugu baxdaa ina Jicinbir hurddadu? Dhammaan su’aalahani, waa kuwo aan loo heli karin jawaabo sax ah iyo warcelin lagu guuri karo. Afba juuqda ha gabee, waxa aan soo gudbinayaa jawaabtii aahayd “INA JICINBIR WUXUU YIDHI”. Hilaaddu waa bisha Juun 2024 iyo Caasimadda Ummadda Soomaaliyeed—Muqdisho. Waxana ku soo dhowaataa jaalle maansadan kooban, weliba waxa iyana mudan inaan is weyddiino su’aan ah; INA JICINBIR WAA KUMA?

Ina Jicinbir wuxu yidhi;

Shacabkii i doortiyo

Dadweynii i aaminey

Ii lulay caleemaha

Iyagoon i garanayn

Uslid baa ku sarakacay

Waa aayahoodee

Haddii ay asqoobeen

Omos iyo harraad jaray

Agmar oo iskaga durug

Aguug oo xabaal geli

Miyaan eed ku leeyahay.

Afba hadal ha daayee

Aakhiro ha joogtee

Usarkaan dhex jiifiyo

Umalkiyo awaaruhu

Waa alalaskaygiyo

Ayaantaan farxaayiyo

Aroos kayga weeyaan.

Ina Jicinbir wuxu yidhi;

Sidaad ii ogayd iyo

Aqbal keenimaayoo

Arrin waa sidii hore

Weli aaran doogliyo

Ugbaad iyo barwaaqaba

Indhahaygu ma arkaan

Uubtii qurmuunkiyo

Arladii madoobayd

Ayaan weli ag jiifaa.

Anshax ma leh wareegtadu

Aqoon ma leh qabbaanadu

Dhegahaygu waa agam

Indhahaygu waa amag

Uurkaygu waa adam

Hammigaygu waa agas

Farxaddaydu waa axan

Amarkaygu waa keen  

Arxan waa ka dheerahay

Sada uu Afyuub qabo

Agoorkii irmaan qala

Afartiyo candhada jara

Ka halggaad ameelkiyo

Aagaanta saabka leh

Amaanadii cuslayd iyo

Dhaartii Ilaahay

Allog iyo qaraaboy

Idiinkaa dareensane

Waxba iima urayaan.

Ina Jicinbir wuxu yidhi;

Ninkii ugubinaayow

Osol daaye Idihii!

Edeg wiil u ootow

Ma orgootu garadii!

Weli eeba dheeroow

Dameeruhu aroorrada

Ubbo kuuma geeyaan!

Afarmidable xoogliyo

Ashkir janan ku joogow  

Ma afjaaqdo Geenyadu

Qaajuhu agliil ma leh!

Waa abasax qaalmuhu

Awrkaan ku darayaa

Abris buu la jaal yahay

Abuur buu firdhinayaa

Aramida ka buuxduu

Ayrada ku gubayaa.

Waa aguugan xaajadu

Igar uma salaaxoo

Afarfoolle gabanaa

Oohin igu gelbinayee

Ibaha iyo naasuhu

Ibriiq iima dhiiqaan

Oontuna qaraar ma leh

Waxna iima urayaan.

Erey waxuu ka joogaa

Waa ishaaradaydee

Ma anaa aqoonyahan?

Ayaan toosi maayee

Ma adaa awaal tiris?

Eregsigu ma fiicnee

Kumaa aabbii diley?

Isir kama koraayee

Ayeydii kumaa garan?

Arjigaygi koowaad

kumaa helay adoogii?

Dhirtu aah ma daysee

Ma afaysay godonkii?

Adduun alamsi weeyee

Aleelaha ma gurateen?

Qaranddida afbeeshay

Ujro yaad ku leedahay?